Ağır psixi xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunan metodlardan biri. Adından da göründüyü kimi xəstəyə elektroşok verilməsi ilə həyata keçirilir. Belə deyəndə filmlərdə gördüyümüz işgəncə səhnələri yada düşsə də əslində bu metod ağrısız və təhlükəsizdir. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, psixi xəstəliklərin müalicəsində elektrokonvulsiv terapiya ilk seçim olmur. Bu metod dərmanların və psixoterapiyanın tətbiqinin təsirsiz olduğu xəstələrə, müəyyən səbəblərdən (əks təsir və ya başqa xəstəliyin olması) dərman qəbul edə bilməyən xəstələrə tətbiq edilir. Ağır depressiyada (psixotik, katatonik və müalicəyə müqavimətli olduqda), yüksək intihar riskli xəstələrdə, şizofreniyada (daha çox katatonik şizofreniyada), katatoniyanın görüldüyü digər pozuntularda, bipolyar pozuntuda, o cümlədən maniada, digər psixotik pozuntularda, bəzən dimensiyada effektiv nəticə göstərir.
Ekt-nin tətbiqi üçün qərarı mütləq şəkildə həkimlər verməlidir. Bunlar arasında ən səlahiyyətlisi isə psixiatrlardır. Prossesə nəzər salsaq, əvvəla xəstənin özünün razılığı olmalıdır. Bəzi ölkələrdə məhkəmə qərarı ilə ekt-nin tətbiqinə göstəriş verilə bilər. Xəstə terapiyadan əvvəl ümumi müayinədən keçməlidir. Qan analizinə, həmçinin qalxanabənzər vəz, ağciyər və böyrəklərin vəziyyətini bilməyə ehtiyac var. Elektrokardioqram, tomoqrafiya nəticələri də önəmlidir. Həkimlər ehtiyac görərsə elektroensefaloqram (eeq) müayinəsindən də keçmək lazımdır. Bu mərhələdə əgər bir problem görülmürsə ekt-yə başlanır. Seansdan əvvəl, xəstə gecə yarısından etibarən ac olmalıdır və tualet ehtiyacı seans başlamamış ödənməlidir. Xəstə yatağa uzadılır, başı və boynu rahat vəziyyətə gətirilir. prosses narkoz təsiri altında aparılır. Yəni xəstənin yanında anestezioloq olur. Anestezioloq xəstəyə narkoz və əzələ relaksantı verir. Bu mütaxəssis həmçinin xəstənin tənəffüsünə, ürək ritminə nəzarət edir. Xəstənin dişlərinin arasına yumşaq qoruyucu yerləşdirilir ki dişlər əgər sıxılsa dişlərə, dilə və yanaqlara ziyan dəyməsin. Seansda aparıcı rolu psixiatr oynayır. Xəstə yuxuya getdikdən sonra Ekt aparatının 2 kiçik elektrodunu yerləşdirir. Bir neçə formada yerləşdirə bilər: sağ gicgaha və təpəyə, hər iki gicgaha, qaşların bir neçə sm üstü olmaqla alına. Uyğun yerə psixiatr qərar verir. Elektrodlardan xəstənin başına 1-2 saniyə elektrik axımı verilir və xəstədə süni epileptik tutma yaradılır. (bax: tonik-klonik epilepsiya) tonik-klonik tutmada olduğu kimi xəstənin əzələləri əvvəlcə yığılır (tonik faza), sonra isə səyriməyə (klonik faza) başlayır. Bu iki faza cəmi 30 saniyədən 1 dəqiqəyə qədər yekunlaşmış olur. Əlbəttə ki, bu tutma həqiqi epileptik tutma qədər ağır olmur. Həmçinin narkoz təsiri altında olduğu üçün xəstə bunları hiss etmir. Bununla yanaşı əzələ relaksantı da burada köməyə çatır. Relaksant xəstənin qıcolması zamanı sümüklərə və əzələlərə güc düşməsinə mane olur. Yaradılan süni qıcolmaya eeq aparatıyla nəzarət edilir. Seans bitdikdən sonra da xəstənin vəziyyətinə nəzarət edilir. 15-30 dəqiqə sonra xəstə ayağa qalxa bilir. Xəstə ayıldıqda qısamüddətli hafizə problemləri, donuqluq, qərar vermədə çətinlik, əzələ, çənə, baş ağrısı, yuxululuq kimi əlamətlər ortaya çıxa bilir amma bunlar müvəqqətidir. Nadir hallarda koqnitiv funksiyalardakı düşüş uzunmüddətli ola bilir. Ciddi əks təsirlər nadirdir. Bunlara uzunmüddətli yaddaş pozuntuları, diqqət zəifliyi, narkozun destruktiv təsirləri aiddir.
Ekt 3-4 həftə, hər həftədə 2-3 dəfə tətbiq olunur adətən. Ekt çox qısa müddət ərzində sadaladığım pozuntuların simptomlarını yüngülləşdirə bildiyi üçün effektiv və az riskli üsul hesab edilir. kimlərə tətbiq oluna bilməz: yaxın vaxtlarda infarkt, insult, beyin qan dövranı pozuntuları keçirmiş şəxslərə; ağır sistemik infeksiyalar, xüsusilə beyin infeksiyaları keçirmiş şəxslərə; beynində şiş olan şəxslərə; beyindaxili təzyiqi olan şəxslərə; ciddi ağciyər xəstəliyi olanlara; yüksək arterial təzyiqli şəxslərə; kəllə-beyin travmalı şəxslərə. qeyd: ekt psixi pozuntuların yalnız bir qismi üçün effektivdir. Yəni hər ağırlaşmış pozuntuda da ekt-dən nəticə gözlənilmir.
Elektrokonvulsiv terapiya hamilələrə və yaşlılara da tətbiq oluna bilər. Bunun üçün hamilələrin xüsusi müayinələrdən keçməsinə və əlavə tədbirlərin görülməsinə ehtiyac var. Düzgün şəkildə aparıldıqda dölə ziyan gəlməz, ana və uşaq risk altında qalmaz.
Ekt-nin təsirli olduğu danılmazdır. Amma tam olaraq elektrikin bu simptomları necə yüngülləşdirdiyi hələ də qaranlıq olaraq qalır. Tədqiqatçıların fikrincə ekt bəzi neyrotransmitterləri artırır. Məsələn, depressiyada serotonin, dopamin, noradrenalin kimi bioloji aktiv maddələri artırdığı üçün xəstəliyin simptomları yüngülləşir. Həmçinin ekt-nin beynin bəzi hissələrində (amiqdala, hippokampus başda olmaqla) boz maddəni artırdığı güman olunur. Ən əsası ekt-nin yaratdığı süni epileptik tutma sonrasında beynin özünü yaxşılaşdırmaq üçün çalışdığı və buna görə psixi xəstəliyin yüngülləşdiyi düşünülür.
Yenə gecə yata bilmədiyim günlərdən biri daha, normalda gec yatsam da ən azından 5 ə kimi yatmış olurdum, bu gün isə gördüm ki, yox yata bilmirəm çıxdım balkona gördüm ki, hava yavaş-yavaş açılmaq istəyir, saat 5:45 göstərir hava isə -6 dərəcəni, şəhər isə hələ oyanmayıb balkondan baxanda ana yolda sadəcə tək tük tramvaylar görmək olur, bir an elə bilirsən ki, şəhərdə tək sən yaşayırsan, görürsən balkon bəs etmir havaya uyğun alt üst geyinib qulaqlığı götürüb özümü atıram çölə, çölə çıxanda ölüm səssizliyinin səni əhatəsinə aldığını fərq edib tez qulaqlığı taxıb, ana yolun üstündə duran körpüyə doğru irəliləyirəm beynim isə dayanmır, götür qoy edirəm, min dənə şey fikirləşirəm, axırda da yorulub "maria, bilirsen nə var sikdir elə, hər şey öz yolunu tapacaq əvvəl axır " yenə qamsızlığımı üstümə götürüb yeriməyə davam edirəm, körpüdən düşən kimi kiçik parka yaxınlaşanda bir qadının (hardasa 60-65 yaş aralığı olar) iki dənə itini gəzdirdiyini görürəm( mən yaşadığım binada yaşayır bir neçə dəfə liftdə rastlaşdığımı xatırlayıram) sonra isə parkda qabağıma çıxan ilk skamyaya özümü atıram, gözümü yumuram özümü musiqinin və ruh donduran havanın qucağına buraxmaq istəyirəm ki, birdən ayağımda nəsə hiss edib irkilirəm, itlərdən birinin gəlib ayağımı iylədiyini və ayaqqabıma sürtündüyünü görürəm başımı qaldırıb sahibinə baxıram üzümə gülümsəyir ( bu bir növü itinizə toxuna bilərəm sualına bəli cavabı kimi bir şey idi, heç bir dialoqa girmədən) əyilib iti əzizləməyə başlayıram şirin bir it idi, sonra birdən skamyaya yanıma çıxıb oturur, heyvanlara o qədər həsrət qalmışam ki, istəyirəm iti götürüb bağrıma basım ( prosta sahibi var deyə edə bilmirəm ) nəysə it özünü mənə sürtür mən də onun yumşaq tüklərini əzizləyirəm ( heyvanlar çox özəldilər insandan qat qat daha yaxşıdılar hər zaman ona görə əgər şəraitiniz varsa düşünmədən heyvan sahiblənin, insana inanılmaz yaxşı hiss etdirir)..İtin başını sığallayaraq, varlığının mənə verdiyi qəribə rahatlığı hiss etməyə başladım. O an nə soyuq hava, nə beynimdə dolaşan xaotik düşüncələr, nə də məni yoran, içindən çıxmağa çalışdığın duyğular önəmli deyildi. Sadəcə, o kiçik anın içində var olmaq istəyirdim deyəsən ( hamıya "anı yaşayın" məsləhətini verən mən'in heç vaxt tam edə bilmədiyi bir reallıqdır)
İt hələ də yanımda idi, sanki menim özümü tək hiss etməməyim üçün əlindən gələni edirdi. Onun sakitliyi, sirinçeliyi içimdə bir yerlərdə dağınıq qalan duyğularımı az da olsa yumuşaldırdı. Ətrafdakı səssizlik, şəhərin hələ tam oyanmaması və gözlərini yavaş-yavaş işıqlandıran şəhər… bir neçə dəqiqəlik də olsa, məni bütün dünyadan ayırmışdı.
Başımı qaldırıb ətrafıma baxdım –hava hələ də dondurucu idi, amma içimdə qəribə bir istilik yaranmışdı. Çünki bu səhər, soyuq havaya baxmayaraq, mənə bir şey hiss etdirmişdi – az da olsa, bir yerlərdə hələ də incəlik, istilik və anlayış vardı heç özüm də bilmirəm nə yazıram ...
Sahibi iti çağırdı, tasmasini buraxmışdı yanıma oturduğundan əmin olduğu üçün , o da son dəfə mənə baxıb, getdi.
Birazdan saatıma baxdım– artıq 6:30 göstərirdi, şəhər yavaş-yavaş oyanırdı. Amma mən hələ də o skamyada qalmaq, bir az daha bu səssizliyin içində itib getmək istəyirdim. Çünki bilirdim ki, bu skamyadan qalxıb getdiyim an, hər şey yenidən davam edəcək ( qarmaqarışıq hislerim, xaotik düşüncələrim).
Mən isə deyəsən bir anlıq dayanmaq, heç nəyə fikir vermədən sadəcə var olmaq istəyirdim....
Azərbaycanın muğan, naxçıvan, abşeron yarımadası və talış dağları başda olmaq böyük bir qismində yayılmış yırtıcı buğumayaqlı. İlk baxışda hörümçəyə bənzəsə də bövlər hörümçək deyil (hörümçəklər 8, bövlər 10 ayaqlıdır). Lakin hörümçəklər, əqrəblər və gənələrlə birlikdə hörümçəkkimilər sinfinə daxildir.
Azərbaycanda ən çox 7 sm-ə qədər böyüyən bövlər gecə yırtıcılarıdır. Kiçik gəmiricilərlə, böcəklərlə, hörümçəklərlə, hətta əqrəblərlə qidalanırlar. Bövlər insanların yaşadığı yerlərə adətən yaxın olmağı sevməzlər. Amma özlərini təhlükədə hiss etdikdə insana hücum edə bilirlər. Bu zaman ön ayaqlarını yuxarı qaldırır və xeliserlərini göstərirlər. Çox cəlddirlər və boylarına nəzərən çox hündürə sıçraya bilirlər. Bövlərin "dişləri" (elmi adıyla xeliserləri) iridir və dişləmələri çox ağrılı olur. yayğın bir mifin əksinə bövlər zəhərli deyil. Tarantullara azca bənzəsə də onlar kimi zəhər vəzləri yoxdur. Sadəcə yaraya infeksiya keçirə bilirlər deyə bövün dişlədiyi yer yaxşı dezinfeksiya edilməlidir.
insana xeyallarının arxasınca düşmek hevesi veren, lakin bir yandan da qurulmuş sisteme qarşı gelsen zererli çıxarsan mesajını veren, bununla beraber bir robin williams filmi olduğu üçün xoş bir dad buraxan, ferqli müellim, ferqli tehsil sistemi mesajını veren filmlerin referans aldığı klassik..xoş bir dad buraxır dedim, lakin izledikden sonra tezadlar zehni narahat edir..madem bu qeder azad olacağıq, cemiyyetin normlarına mehel qoymadan arzularımızın arxasından bele heyecanlı şekilde qaçacağıq buna mövcud qelibleşmiş münasibetler sistemini yıxmadan ne derece nail ola bilerik?
ağır spoiler var:
keatingin telebelerine verdiyi mesaj budur: "carpe diem"- yeni yaşadığın günü qavra..heyat qısadır bu müddet içinde başqalarının deyil öz arzularının arxasınca düş..lakin mövcud sisteme de qarşı çıxma..film bitince insanı narahat eden düşünce de budur..bes nece??
atasının israrı üzerine hekim olmağa qerar vermiş lakin keatingi ve ölü yazarlar derneyini tanıdıqdan sonra eslinde aktyor olmaq istediyini qavramış neil ailesine qarşı gelmediyi üçün intihar edir filmde..gerçi bu intihar hadisesi gedişata uyğun deyildi mence..niye deseniz neil son derece özgüvenli, sosial ve eylenceli biri kimi tesvir edilmişdi bütün film boyunca..bu tip aniden intihar qerarı verecek biri deyildi, hele de bele bir sebebden dolayı..neyse, neil intihar edir, charlie mektebden qovulur ve ölü yazarlar derneyini tekrar canlandıran diger 5 telebe keating eleyhine ve neilin ölümünden mesul olduğu üçün zorla da olsa erize verib altına imzalarını atırlar..ve keating mektebden qovulur..bir ovuc telebenin qurduğu xeyallar puç olub gedir, heyatını istediyin yönde qurma hevesi de yeniyetmelikden etibaren qalın ve keçilmez seddlerle qarşılaşır..mene deye bilersiz ki son sehnede keating sinif otağını terk etdiyi vaxt todd ayağa qalxıb partanın üstüne çıxaraq eslinde derqli baxiş prizmasını öyrendiyini ve heç neyin boşa getmediyini isbat etdi, amma soruşuram size bu reallıqda neyi deyişdi? elbetde ki todd ve digerlerinin heyatında tesirli olacaqdır, lakin akademiyadan çıxarılmamaq bahasına her şeye razı olacaqlar, üstelik yeniyetmelik çağında sevdikleri bir dostun xeyallarının arxasından getdiyi üçün intihar etdiyi gerçeyi ile qarşılaşdılar ve bu tarvma qaçınılmazdır...
bu sebebden filmin verdiyi mesaj tezadlıdır..lakin izlemeye deymezmi? elbette ki deyer..hardasa her cümlesi replik, her sehnesi mükemmeldir..parçalar qüsursuzdur, problem bütündedir...
bir ölüm şəkli. haqqında danışdığımız aktiv evtanaziyadır. bizim müəllim az qala hər mühazirə dərsində bundan danışdığından və hər dəfə islamın qaydalarına bağladığından artıq qulaqlarım bu sözü eşitmək istəmir amma ruhum dərinlərdə daim bu yönə çəkilir. dünyaya gəlməyi biz seçmirik amma ağrısız və acınacaqlı olmayan bir yolla getməyi biz seçə bilirik. bu insan təbiətinə nə qədər uyğundu bilmirəm. lakin evtanaziya mənim fikrimcə qiymətcə indi olduğundan çox çox ucuz və hamı üçün əlçatan bir xidmət olmalıdır. yaşamaq hüququ kimi ölüm hüqumuqumuz da olmalıdır. ağrı çəkməyə dözə bilməyib özünü öldürən xərçəng xəstəsi eşitmişəm məsələn. uşağının ölümünə dözməyib özünü öldürən analar. ömür boyu yatağa məhkum olan insanları da hamımız tanıyırıq yəqin ki. ya da ən sadə şəkildə sadəcə yaşamaqdan yorulan insanlar. ən çox da iflic olan insanlar üçün əlçatan olmalıdır bu xidmət. ailələrin qərarı ilə yox fərdin öz qərarı ilə edilən bir seçim olmalıdır. bəlkə bir çoxları üçün qorxuducu gəlir amma mən öz ölümünü seçməkdən,yaxınlarınla vidalaşıb rahat şəkildə çıxıb getməkdən daha yaxşı bir ölümü təsəvvür belə edə bilmirəm. düşünürəm ki,biz inancsız insanlar üçün daha asandır bu haqda danışmaq çünki inanmır ölümdən sonra bir həyatın var olduğuna. ürək beyinə qan vurmağı dayandırdıqdan 15-20 dəqiqə sonra hipoxia ilə həyatın da bir dəfəlik sona çatdığına inanırlar. amma inanan biri üçün ani bir ölüm belə dəhşətli olduğu halda istəyərək ölümə getmək ancaq ən çarəsiz insanın edəcəyi bir şey,bir növ məhkumluq halı olar yəqin. mən evtanaziyanın hamı tərəfindən seçilməli olan bir ölüm yolu olduğunu qətiyyən demirəm. hətta mümkün qədər passiv seçilimli bir yol olmalıdır. onsuz da heç bir yorğun olmayan insan bəsdir yaşadım qoy bugün ölüm deməz məncə. ölmək istəmək ölmək istəyirəm demək qədər sadə deyil ki. ingilis demişkən dying with dignity. əslində dr.house deyir ki "there is no such thing as dying with dignity. you can live with with dignity,but you can't die with dignity no matter how". ancaq dignitas adlanan bir isveçrə mərkəzli bir şirkət var ki,illərdir insanlar evtanaziya üçün bura müraciət edirlər. hətta əvvəllər bir binanın 5-ci mərtəbəsində imiş evtanaziya həyata keçirdikləri yer ancaq bina sakinləri liftdə gördükləri cəsəd torbalarına görə depressiyaya düşdüklərini bildiriblər və şirkət ordan başqa yerə köçürülüb. websaytlarına daxil olanda bu mottonu görürük:”menschenwürdig leben,menschenwürdig sterben.". tərcüməsi "insanca yaşa,insanca öl" və ya ingilis dilində bu insanca sözü dignity ilə əvəz olunur. yəni ləyaqət. amma bu sətirlərdən sonra beynim öz fikirləşdiyini inkar etməyə başlayır. görəsən həqiqətən ləyaqətlə ölmək mümkündür? yoxsa qocalıqla gələn ölüm də,intihar da,xəstəlikdən olan ölüm də,evtanaziya da eyni dərəcədə alçaldıcı və çox böyük olduğumuzu düşündüyümüz halda bir o qədər kiçik olduğumuzu üzümüzə vuracaq qədər dürüstdür? intellektual kimi təriflər düzsəm də evtanaziya digərlərindən nə qədər üstündür. sona hansı yolla çatsan da onsuz da eyni sona çatıb eyni finish xəttini keçirsən. yoxsa necə başlamışıqsa elə də bitirməliyik marafonu?bilmirəm,yəqin siz də bilmirsiniz. amma evtanaziyanın yenə də ali bir seçim olduğuna inanıram və o savadsız müəlliməmi də qınayıram. o müəllimənin dərsini oxumalı olduğum halda niyə bu yazını yazdım onu heç bilmirəm. dünən xoşbəxt entrylər yazandan sonra bugün niyə birdən evtanaziyadan yazıram onu da bilmirəm. əsas odur ki,düşünürəm. və mən düşünürəmsə voram. ancaq düşünəndə vor olduğumu hiss edirəm. söhbət necə ölümdən mənim varlığıma gəldi onu da bilmirəm. lakin onu bilirəm ki,bilmək həmişə o qədər də lazımlı deyil. heç kimin səbri çatıb entryimi axıra qədər oxumayacağını da düşündüyümdən özümə axıra doğru zibilini çıxarmaq hüququnu hədiyyə edirəm lol. blessed be the rights,blessed be the notion of death and life and blessed be the human ignorance.
Ağır psixi xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunan metodlardan biri. Adından da göründüyü kimi xəstəyə elektroşok verilməsi ilə həyata keçirilir. Belə deyəndə filmlərdə gördüyümüz işgəncə səhnələri yada düşsə də əslində bu metod ağrısız və təhlükəsizdir. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, psixi xəstəliklərin müalicəsində elektrokonvulsiv terapiya ilk seçim olmur. Bu metod dərmanların və psixoterapiyanın tətbiqinin təsirsiz olduğu xəstələrə, müəyyən səbəblərdən (əks təsir və ya başqa xəstəliyin olması) dərman qəbul edə bilməyən xəstələrə tətbiq edilir. Ağır depressiyada (psixotik, katatonik və müalicəyə müqavimətli olduqda), yüksək intihar riskli xəstələrdə, şizofreniyada (daha çox katatonik şizofreniyada), katatoniyanın görüldüyü digər pozuntularda, bipolyar pozuntuda, o cümlədən maniada, digər psixotik pozuntularda, bəzən dimensiyada effektiv nəticə göstərir. 
